Γεώργιος Κλοντζάς ο ζωγράγος των μικρογραφιών

 

  Ο Γεώργιος Κλοντζάς ήταν λόγιος, βιβλιογράφος και ζωγράφος εικόνων και μικρογραφιών της Κρήτης καταγόμενος από αστική οικογένεια που είχε το πατρωνύμο Χριστιανόπουλος. Ο Ζωγράφος πρέπει να γεννήθηκε τη δεκαετία του 1530 στον Χάνδακα, όπου και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ο πατέρας του Ανδρέας, σύμφωνα με στοιχεία από έγγραφο της Βενετίας, ήταν κάτοχος σημαντικής περιουσίας στο Ηράκλειο και ιδιοκτήτης του ναού του Αγίου Μάρκου των Ρωμαίων.

  Ήκμασε περί τα τέλη του 16ου αιώνα και τις αρχές του 17ου. Έγραφε ελληνικούς κώδικες, εξετέλεσε, επίσης, και υδατογραφίες από τις οποίες μια σώζεται στη συλλογή του Βατικανού. Το 1562 παντρεύτηκε την Εργίνα Πανταλέου και απέκτησε τρεις γιούς το Νικολό, τον Μανέα και τον Λουκά, που αργότερα έγιναν ζωγράφοι. Από το δεύτερο του γάμο με τη κυρία Λία Βιτζημανοπούλα,  απέκτησε τέταρτο γιο, το Γιακουμή, που έγινε επίσης ζωγράφος καθώς και μοναχός με το όνομα Ιγνάτιος, και το 1618 φαίνεται να είναι ιερομόναχος και εφημέριος στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Σκαλωτού.
  Το 1564 ο κυρ Γεώργιος Κλοντζάς σγουράφος μνημονεύεται για πρώτη φορά ως μάρτυρας σε νοταριακό έγγραφο και το Δεκέμβριο του 1566 μαθαίνουμε πως ανέλαβε να εκτιμήσει, μαζί με τον παπα-Ιωάννη de Frossega, μια εικόνα του νεαρού τότε Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. 

Ο Άγιος Γεώργιος ο Δρακοκτόνος, φορητή εικόνα, Γεώργιος Κλοντζάς

  Είχε ιδιαίτερη επίδοση στη ζωγραφική τρίπτυχων (εικόνα 1) και δημιούργησε νέους τύπους που μιμήθηκαν οι αγιογράφοι του 17ου αιώνα, ανάμεσα τους μια παραλλαγή της δευτέρας παρουσίας με πολλά στοιχεία από τη περίφημη σύνθεση του Μιχαήλ Άγγελου.

(εικόνα 1) Τρίπτυχο του Γεώργιου Κλοντζά

 Ο Κλοντζάς μαρτυρείται στη Κέρκυρα από το 1562 έως το 1608, ακολουθεί ανεξάρτητο δρόμο και δημιουργεί πολυπρόσωπες συνθέσεις σε μικρή κλίμακα με πολλά δευτερεύοντα επεισόδια, εμπνευσμένες από το σύγχρονο ιταλικό μανιερισμό. Κλιμακώνεται από τον πιο ακαδημαϊκό κρητικό έως τον πλησιέστερο προς τον Ιταλικό μανιερισμό. Εμπλουτίζει τις παραδοσιακές εμβληματικές εικόνες, με καινούργιες συνθέσεις ιστορικού χαρακτήρα.

   Η καλύτερη του δημιουργία είναι η Δευτέρα Παρουσία (εικόνα 2) δεν σώζει  υπογραφή αλλά αποδίδεται ομόφωνα στον Κλοντζά. Η επική αυτή σύνθεση χαρακτηρίζεται από αυστηρή συμμετρία και δομή, άψογη σχεδίαση και πλούσια χρωματολογία. Τα διάφορα επεισόδια ξεχώριζαν σαφώς το ένα από το άλλο και συντίθενται σ΄ ένα αρμονικό σύνολο. Θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα του. Γύρω από το πύρινο ποταμό που καταλήγει στη Κόλαση, οργανώνεται όλη η παράσταση της Δευτέρας παρουσίας. Στο μέσο και ψηλά παριστάνεται ο Ιησούς-Κριτής, πλαισιωμένος από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και την Παναγία.

(εικόνα 2) Δευτέρα Παρουσία, Γεώργιου Κλοντζά

   Παρόμοιος τύπος εικόνας υπάρχει και στο νησί της Κέρκυρας(εικόνα 3). Στον άξονα της πολυπρόσωπης σύνθεσης κυριαρχεί μέσα σε σύννεφο ο Χριστός-Κριτής. Από μια σχισμή του χιτώνα του διακρίνεται στο πλευρό του η πληγή από το λογχισμό. Με μια μεγαλειώδη κίνηση ο Χριστός σηκώνει το δεξί του χέρι καλώντας τους δίκαιους, με το αριστερό αποπέμπει τους αμαρτωλούς. Χαμηλότερα οι μορφές της Παναγίας στα αριστερά και του Προδρόμου στα δεξιά, καθισμένες σε ανοιχτές άμαξες, δέονται για την ανθρώπινη σωτηρία.



(εικόνα 3) Δευτέρα Παρουσία, Γεώργιος Κλοντζάς, Κέρκυρα, Μονή Υ. Θ Πλατυτέρας

   Η πληθωρική και σφιχτή σύνθεση ξεχειλίζει από φαντασία και χρώμα. Στοιχεία από τη βυζαντινή παράδοση συνδυάζονται και δένουν με επιτυχία με δάνεια από τη σύγχρονη δυτική τέχνη. Η δομή της σύθεσης όπως και μεμονωμένα θέματα, για παράδειγμα ο τριγμός των οδόντων, οι προσωποποιήσεις της γης και της θάλασσας, έχουν τις καταβολές τους σε μεσοβυζαντινές παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας. Αντίθετα, τα διάσπαρτα κεφάλια των αγγέλων μέσα στα σύννεφα αλλά κυρίως μακάβρια θέματα, όπως η βάρκα που οδηγεί τους νεκρούς στη κόλαση, ο Χάροντας με το δρεπάνι και πολλά από τα συμπλέγματα με αμαρτωλούς και δαίμονες έχουν τις ρίζες τους στην ιταλική ζωγραφική, η οποία, κάτω από την επίδραση λογοτεχνικών έργων, δείχνει μια τάση για απεικόνιση φρικαλέων θεμάτων σχετικών με το θάνατο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το θέμα του τρομαγμένου γέροντα, τον οποίο σηκώνει στα χέρια ένας δαίμονας και περιτυλίγει δαγκώνοντας ένα ερπετό (εικόνα 4).
  Το πρότυπο αυτού του συμπλέγματος μπορεί εύκολα να επισημανθεί στη μεγαλειώδη εσχατολογική σύνθεση του Μιχαήλ Άγγελου στην Cappella Sistina (εικόνα 5), η επίδραση της οποίας είναι καθοριστική στο έργο του Κλοντζά. Η εικόνα της Κέρκυρας, η οποία παρουσιάζει συγγένεια ως προς τη σύνθεση και τα επιμέρους εικονογραφικά στοιχεία με την εικόνα της Σύμης, είναι πιθανότατα πρώιμο έργο του ζωγράφου και μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στο 1600.



(εικόνα 4) Λεπτομέρεια από τη Δευτέρα Παρουσία με τη σκηνή του τρομαγμένου γέροντα.

(εικόνα 5) Λεπτομέρεια από το ζωγραφικό έργο του Μιχαήλ Άγγελου Δευτέρα Παρουσία, Cappella Sistina

  Επηρέασε τους σύγχρονους του αλλά και ζωγράφους της επόμενης γενιάς όπως ο Θεόδωρος Πουλάκης (εικόνα 6) και ο Ηλίας Μόσχος ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του εξαίρετου και μεγάλου βεληνεκούς ζωγράφου Παναγιώτη Δοξαρά.



(εικόνα 6) Θεόδωρος Πουλάκης, Αποκάλυψη, δεύτερο μισο του 17ου αιώνα, Κέρκυρα

  Μεγάλος αριθμός έργων του βρίσκεται στο εξωτερικό, στη Βενετία (εικόνα 7), Σαράγεβο (εικόνα 8) και αλλού, καθώς και στον ελλαδικό χώρο, στη Ζάκυνθο, στην Πάτμο, στο Σινά και σε άλλες περιοχές.




(εικόνα 7) Χρονογραφία του Γεώργιου Κλοντζά, Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας



(εικόνα 8) Από την εκκλησία των Αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Σαράγεβο, Γεώργιος Κλοντζάς
Στη συγκεκριμένη εικόνα εκτός από τα θεολογικά ζητήματα εικονίζει ως κύριο θέμα της μια πραγματική σκηνή, μια κοινωνική πραγματικότητα. Μπορούμε να διακρίνουμε ένα μικρό αλλά ενδεικτικό κομμάτι της νοοτροπίας εκείνης της εποχής. Το εκκλησίασμα χωρίζεται σε δύο ομάδες, στους ελεήμονες και τους ανελεήμονες, σε καμία από αυτές τις ομάδες δεν υπάρχει γυναίκα. Οι διδαχές για τη σωτηρία των ψυχών δεν αφορούσαν φαίνεται τις γυναικείες ψυχές, όπως, επίσης σε καμία από τις δύο ομάδες δε συμμετέχουν ζητιάνοι.

  Κάποια όχι όλα από τα έργα του Γεώργιου Κλοντζά περιέχουν ανορθογραφίες στις επιγραφές των ονομάτων, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο ζωγράφος ανέθετε συχνά στους βοηθούς του τις επιγραφές των εικόνων του. Είναι γνωστό πως ο Κλοντζας διατηρούσε εργαστήριο στο οποίο εκτός από τους γιούς του που ήταν όλοι ζωγράφοι δούλευαν και άλλοι τεχνίτες.

   Το 1587 αγόρασε το εργαστήριο ζωγραφικής που μέχρι τότε νοίκιαζε στη κεντρική πλατεία του Αγίου Μάρκου στον Χάνδακα, έναντι 120 δουκάτων.

αλλά τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου αναγκάστηκε να εγκαταλήψει το εργαστήριο του γιατί το αγόρασε η βενετική στρατιωτική διοίκηση του Χάνδακα.

Λεπτομέρεια του έργου Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία, Γεώργιος Κλοντζάς



Λεπτομέρεια από το έργο Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία, Γεώργιος Κλοντζάς



Λεπτομέρεια εικόνας με σκηνή από τη μοναστική ζωή, Γεώργιος Κλοντζάς, Σινά

   Πολλές από τις εικόνες του ανήκουν σε ιδιωτικές  συλλογές,

όπως η εικόνα του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στη Μαδρίτη. Σε αυτήν ο Άγιος Νικόλαος παριστάνεται ένθρονος στο κέντρο της εικόνας πλαισιωμένος από βιογραφικές σκηνές, σε 14 ισομερή διάχωρα. η μορφή του προβάλλει πάνω σε βαθηγάλανο κάμπο που ξανήγει με αποχρώσεις έως το ανοιχτό γαλάζιο του ουρανού.

  Οι πλούσιες αποχρώσεις των χρωμάτων στις εικόνες του, η συμφιλίωση, με έναν πολύ ευγενικό τρόπο, της βυζαντινής τέχνης με τον ιταλικό μανιερισμό έκαναν τον Γεώργιο Κλοντζά έναν καινοτόμο ζωγράφο της εποχής του και άξιο ακολουθίας της τέχνης του από τους ανθρώπους που επηρέασε και έδειξε νέους τρόπους δημιουργίας μη θίγοντας την αύρα της βυζαντινής εποχής.

  Σύμφωνα με νοταριακές πράξεις, στις οποίες αναφέρονται οι γιοί του ,ο θάνατος του τοποθετείτε στους πρώτους μήνες του 1608.

copyright Έλενα Παπάζη


Βιβλιογραφία :

Χατζηδάκης 1962
Βοκοτόπουλος 1990
Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος
Η εικόνα του Γεώργιου Κλοντζά στο Σαράγεβο και τα επάλληλα επίπεδα σημασιών της, Γκράτζιου Όλγα.
Οι μικρογραφίες ενός κρητικού χειρόγραφου, Παναγιώτης Βοκοτόπουλος.
Ο περίπλους των εικόνων, Κέρκυρα.