Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2017

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός και η προσωπογραφία του



(εικόνα 1) Άγιοι Στέργιος, Ιουστίνα και Βάκχος, Μιχαήλ Δαμασκηνός

   Ο ζωγράφος ήταν εγκατεστημένος στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα όπου γεννήθηκε μεταξύ 1530 και 1535. Διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων. Από αναφορές σε έγγραφα της Βενετίας μαθαίνουμε πως ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος Δαμασκηνός και ότι ο ζωγράφος είχε επίσης μια αδελφή με το όνομα Φρατζού. Ο Μιχαήλ απέκτησε μια κόρη, την Αντωνία, η οποία παντρεύτηκε τον συνάδελφο του πατέρα της στη Βενετία, Γιάννη Μαυρίκα, τον επονομαζόμενο Μαντούφο.
  Δούλεψε πολλά χρόνια στη Βενετία στην οποία εγκαταστάθηκε το Σεπτέμβριο του 1574. Εκεί ανέλαβε την εκτέλεση διαφόρων ζωγραφικών εργασιών για τη διακόσμηση της ορθόδοξης ελληνικής εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας.
  

(εικόνα 2) Άγιος Βάκχος λεπτομέρεια

   Παράλληλα με την εξάσκηση της τέχνης του συμμετείχε ενεργά στα κοινά της Ελληνικής αδελφότητας, θέτοντας μάλιστα και υποψηφιότητα για την εκλογή του ως μέλος του διοικητικού της συμβουλίου δύο φορές ανεπιτυχώς. Παρέμεινε στη Βενετία μέχρι το 1582. Σε έγγραφα του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων χαρακτηρίζεται ως ΄΄ο ζωγράφος της εκκλησίας ΄΄.

 
(εικόνα 3) λεπτομέρεια Άγιος Στέργιος

   Κατά τη παραμονή του στην Βενετία ο Δαμασκηνός είχε τη συνήθεια να συγκεντρώνει σχέδια Ιταλών συναδέλφων του από θαυμασμό αλλά και με σκοπό να διεισδύει στα στοιχεία μελετώντας τα και στη συνέχεια να τα χρησιμοποιεί και ο ίδιος στην τέχνη του. Αυτό γίνεται γνωστό από έγγραφο που αναφέρεται η παραχώρηση των έργων-σχεδίων που ήταν κάτοχος ο ζωγράφος προς τον γνωστό, σημαντικό εκπρόσωπο της μανιεριστικής ζωγραφικής, Parmigianino.  

   Ακολουθούσε συχνά πρότυπα του 15ου αιώνα που διακοσμούσε πολλές φορές με δευτερεύοντα ιταλικά στοιχεία, τα οποία αφομοιώθηκαν στο παραδοσιακό σύνολο. Στη Κέρκυρα βρίσκεται το μεγαλύτερο γνωστό σύνολο υπογεγραμμένων έργων του Μιχαήλ Δαμασκηνού, καθώς και μερικά ανυπόγραφα που μπορούν να του αποδοθούν με μεγάλη βεβαιότητα.


(εικόνα 4) Άγιος Γεώργιος και σκηνές του βίου του, Μιχαήλ Δαμασκηνός


(εικόνα 5)Λεπτομέρεια από την εικόνα του Αγίου Γεωργίου


   Έφερε έντονη τη σφραγίδα του μανιερισμού, διατάσσοντας πολλές από τις συνθέσεις του σε διάφορα επίπεδα χωρίς την απουσία του παραδοσιακού στοιχείου. Ανανέωσε τα εκφραστικά μέσα της κρητικής σχολής και δημιούργησε πολλούς νέους εικονογραφικούς τύπους αλλά χρησιμοποίησε και τύπους επηρεασμένος από τις σύγχρονες ιταλικές pale d' altare. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός αποτέλεσε πρότυπο για τους μεταγενέστερους ζωγράφους καθώς κατόρθωσε να μπολιάσει τη βυζαντινή ορθόδοξη πολιτιστική παράδοση της Κρήτης με αναγεννησιακές επιδράσεις του κυρίαρχου βενετικού στοιχείου.



Η προσωπογραφία του Μιχαήλ Δαμασκηνού


(εικόνα 6) Η προσκύνηση των Μάγων
                                                         
(εικόνα 7) Λεπτομέρεια από την εικόνα η Προσκύνηση των Μάγων

   Είναι πολύ πιθανό το ενδεχόμενο το πρόσωπο που αντικρύζει κατάματα το θεατή να είναι η προσωπογραφία του Μιχαήλ Δαμασκηνού -καθώς έκαναν οι σπουδαίοι ζωγράφοι της εποχής του εκτός Ελληνικού χώρου - να συμπεριλαμβάνουν, δηλαδή, τη μορφή τους μέσα σε κάποια από τα έργα τους με το βλέμμα στραμμένο όχι στην ενεργό σκηνή που εκτυλίσσεται στο ζωγραφικό έργο αλλά ευθεία στο θεατή- . Ένα ακόμη σημαντικό δείγμα είναι ότι το  συγκεκριμένο πρόσωπο το συναντάμε πολύ συχνά στα έργα του, με τα ίδια χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα στην εικόνα του Αγίου Δημητρίου με σκηνές του βίου του( εικόνα 4), καθώς και στην εικόνα του Αγίου Βάκχου (εικόνα 2).




  Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός γνωρίζοντας καλά την ευρωπαϊκή ζωγραφική της εποχής του  κατάφερε να συνδυάσει τα βυζαντινά στοιχεία με τα αναγεννησιακά. Το τελικό αποτέλεσμα είναι οι εικόνες να μεταφέρουν τη πλούσια βυζαντινή βαρύτητα στον αναγεννησιακό ρεαλισμό.
  Στα έργα του βλέπουμε την εναλλαγή και τη χαμαιλεοντική διαδραστικότητα την οποία χρησιμοποιεί σύμφωνα, κάθε φορά, με τις απαιτήσεις των εκάστοτε πελατών του που είτε ήταν ορθόδοξοι είτε καθολικοί. Έτσι βλέπουμε, άλλα έργα του να είναι ζωγραφισμένα σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση άλλα σύμφωνα με τη λατινική τεχνοτροπία και σε άλλα να συνυπάρχουν αρμονικά ο βυζαντινός με το αναγεννησιακό κόσμο.  


Ο Μυστικός Δείπνος, Μιχαήλ Δαμασκηνός



  Τα στοιχεία για την αφετηρία της ζωγραφικής του σταδιοδρομίας είναι ελλιπή, εκτός από τη μόνη γνώριμη πληροφορία που έχουμε, ότι μαθήτευσε στη σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών. Ο κύριος φορέας της ζωγραφικής του ήταν η ξύλινη φορητή εικόνα, φιλοτεχνώντας τη με την τεχνοτροπία της αυγοτέμπερας με τη γνωστή, ειδική, παραδοσιακή προετοιμασία. Χρησιμοποιούσε σε μεγάλο βαθμό τις δύο βασικές του αποχρώσεις, το χρώμα του κόκκινου και του πράσινου.
   Στις εικόνες του καταδεικνύεται η μεγάλη καλλιτεχνική ικανότητα και η υψηλή ποιότητα που ήταν σε θέση να αποτυπώνει. Στα έργα του Δαμάσκηνού μπορούμε να θαυμάσουμε το χαρακτηριστικό δείγμα της ιταλίζουσας αναγεννησιακής τεχνοτροπίας συνάμα με τη τέχνη του Βυζαντίου η οποία, βυζαντινή τέχνη, επιδίωκε την αρτιότητα της ζωγραφικής εικόνας με σκοπό όχι μόνο την αισθητική απόλαυση άλλα και τη κάλυψη ενός μεγάλου φάσματος πρακτικών αναγκών (διδαχτικών, λατρευτικων, κοινωνικοπολιτικών).











copyright Έλενα Παπάζη




Βιβλιογραφία :

Ο περίπλους των εικόνων
Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος
ΕΑΔΔ Εθνικό κέντρο τεκμηρίωσης
Μουσείο Αντιβουνιώτισσας
Έργα του Μιχαήλ Δαμασκηνού στο Ιερό του Αγίου Γεωργίου
της Βενετίας, Κωνσταντουδάκη


1 σχόλιο: